७ प्रश्न र उत्तरको पृष्ठपोषण

१. नेपालको संविधानमा बहुस्तरीय शासन प्रणालीलाई सस्थागत गर्न के–कस्ता प्रावधान रहेका छन्? संघीय प्रदेश तथा स्थानीय तहका शासकबीचकाे सहकार्यलाई प्रवर्द्धन गर्ने सन्दर्भमा देखापरेका चुनौतीको विवेचना गर्नुहोस्।

यस्तो प्रश्नमा कसरी लेख्ने ? छुटाउनै नहुने कुरा के–के हुन् ?

यसमा निष्कर्ष कसरी लेख्ने ? परिचय आवश्यक हुन्छ वा हुँदैन ?

बहुस्तरीय शासन भनेको शासकीय शक्तिलाई विभिन्न तहमा विभाजन गरी पारस्परिक सहयोग, सहकार्य, साझेदारी र समन्वयमा प्रयोग गर्ने पद्धति हो । तपाईंले सोध्नु भएको प्रश्नको जवाफ यही अवधारणाको सेरोफेरोमा रहेर दिनु पर्छ । यसका लागि उत्तरलाई बहुस्तरीय शासन, नेपालको संविधानमा बहुस्तरीय शासनसम्बन्धी व्यवस्था र तीन तहबीचको सहकार्यका चुनौती गरी तीन खण्डमा विभाजन गरी छुट्टा–छुट्टै शीर्षक दिएर प्रस्तुत गर्नु पर्छ ।

पहिलो खण्डमा बहुस्तरीय शासनको परिचय ३/४ लाइनमा नबढ्ने गरी दिनु पर्छ । दोस्रो खण्डमा नेपालको संविधानले तीन तहको शासनका सम्बन्धमा गरेका व्यवस्थाहरू बुँदागत रूपमा लेख्नुपर्छ । यसमा कार्यक्षेत्रका हिसाबले सरकार, निजी क्षेत्र र नागरिक समाजको भूमिका संविधानले के कस्तो परिकल्पना गरेको छ भन्ने कुरा पनि उल्लेख गर्नु राम्रो हुन्छ । तेस्रो खण्डमा राज्य शक्तिलाई हाल संघ, प्रदेश र स्थानीय तहबाट प्रयोग गर्ने क्रममा यी तीन तहहरूबीच संविधानले परिकल्पना गरेबमोजिमको सहअस्तित्व, सहकारिता र समन्वय कायम गर्न के कस्ता चुनौती तथा समस्याहरू देखिएका छन् भन्ने कुरा उदाहरणसहित लेख्नु राम्रो हुन्छ ।

कुनै पनि उत्तरको निष्कर्ष लेख्दा उत्तरको सार एक वाक्यमा र ‘वे फरवार्ड’ अर्को वाक्यमा लेख्नु राम्रो हुन्छ । उदाहरणका लागि यो प्रश्नको उत्तरको निष्कर्ष यस्तो लेख्न सकिन्छ : “बहुस्तरीय शासनमा शासनका तहहरूबीचको सहकार्य र समन्वय मजबुत हुनु अनिवार्य हुन्छ । नेपालले पनि संघीयताको प्रभावकारी कार्यान्वयनका लागि तीन तहबीचको अन्तरसम्बन्ध मजबुत राख्नमा पर्याप्त ध्यान दिनु आवश्यक छ ।”

२ जवाफदेहिता र उत्तरदायित्वको बिचमा फरक छुट्याउनुहोस् ।

यसको उत्तर कसरी लेख्ने ?

यो प्रश्नको उत्तर लेख्दा सर्वप्रथम जवाफदेहिता र उत्तरदायित्वलाई एक/एक वाक्यमा मौलिक परिभाषासहित सरल भाषामा दिनु राम्रो हुन्छ । त्यसपछि यी दुई विषयहरू बीचमा रहेका भिन्नतालाई टेबलमा तुलनात्मक रूपमा बुँदागत ढाँचामा लेख्नु पर्ने हुन्छ । र, अन्त्यमा यी दुई विषयबीचको अन्तरसम्बन्ध समेत झल्किने गरी संक्षिप्त निष्कर्ष लेख्नु पर्छ ।

३ नेपालमा राई,नेवार,लिम्बू,मगर,थारू,मधेसी समुदायहरुको आ–आफ्नै भाषा,सस्कृति र भेषभुषा छन् । उनीहरू छुट्टा–छुट्टै राष्ट्र हुन् कि होइनन् ?

राष्ट्र भनेको एकैखाले सामाजिक सांस्कृतिक र ऐतिहासिक पहिचान बोकेका मानिसहरूको समुदाय हो । यो निश्चित समुदायको पहिचानसँग सम्बन्धित हुन्छ । राष्ट्र अमूर्त, भावनात्मक, अभौतिक, अनुभूतिजन्य र मनोवैज्ञानिक विषय हो । राष्ट्रलाई कुन तहबाट परिभाषा गर्ने भन्ने विषय महत्त्वपूर्ण हुन्छ । सूक्ष्म तहबाट हेर्दा माथिको परिभाषा अनुसार तपाईंले  भन्नुभएका सबै समुदायहरू राष्ट्र हुन् । तर समग्र देशको हकमा कुरा गर्दा यस्ता सयौं समुदायहरूको सहअस्तित्वकाबीच उनीहरूको अलग–अलग सामाजिक, सांस्कृतिक र ऐतिहासिक पहिचान हुँदा–हुँदै पनि नेपाली भन्ने साझा पहिचान र भावनाले बाँधिएको सिंगो नेपाली जनता राष्ट्र हो । कुनै पनि मुलुकले गर्न चाहने राष्ट्र निर्माण भनेको समाजको अलग–अलग पहिचानहरूको संरक्षण, सम्मान र प्रवर्द्धनसहित उनीहरूबीचमा साझा पहिचान र एक्भाव विकास गरी मुलुकभित्र बसोबास गर्ने सम्पूर्ण समुदायहरुलाई एउटै सिंगाे राष्ट्रका रूपमा एकताको सूत्रमा आबद्ध गर्नु हो ।

४. सरकारका तीन तहबीच राजनैतिक, आर्थिक र प्रशासनिक अन्तरसम्बन्धबारे प्रष्ट पार्नुहोस् ? – १०

सरकारका तीन तहबीचको अन्तरसम्बन्ध संविधानले गरेको व्यवस्थाका आधारमा लेख्नु पर्छ । नेपालमा संघ, प्रदेश र स्थानीय तहबीचको अन्तरसम्बन्ध पारस्परिक सहयोग, सहअस्तित्व, सहकारिता र समन्वयमा आधारित छ । नेपालको संविधानको धारा ५१, ५६, ५७, ५८, २३२ र २३५ ले राजनीतिक अन्तरसम्बन्धलाई परिभाषित गरेका छन् । धारा ५९ र ६० ले आर्थिक अन्तरसम्बन्धको आधार तय गरेका छन् । त्यसैगरी धारा ५६, ५७, २३२, २३५, २२७ र २८५ ले प्रशासनिक अन्तरसम्बन्धलाई परिभाषित गरेका छन् । यो प्रश्नको उत्तर संविधानका यिनै व्यवस्थाहरूका आधार लेख्नु पर्ने हुन्छ ।

५. सामाजिक समस्या र विकृति सुधारका उपायहरु उल्लेख गर्नुहोस् ? – १०

यो प्रश्नको उत्तर लेख्दा समाजमा विद्यमान रहेका समस्या तथा विकृतिहरू संक्षेपमा उल्लेख गरी तिनको सुधारका उपायलाई नीतिगत, संस्थागत, प्रशासनिक र आचरणगत सुधारमा समुहकृत गरी बुँदागत रूपमा लेख्नु राम्रो हुन्छ ।

६. सामाजिक द्वन्दका कारण, असर र द्वन्द व्यवस्थापनका उपायहरू उल्लेख गर्नुहोस् ? – १०

यस प्रश्नको हकमा सर्वप्रथम सामाजिक द्वन्द्वको संक्षिप्त परिभाषा लेखी फरक–फरक शीर्षकमा सामाजिक द्वन्द्वका कारण र असरहरूलाई बुँदागत रूपमा लेख्नु पर्छ । अर्को खण्डमा द्वन्द्व व्यवस्थापनका उपायहरु बुँदागत रूपमै लेख्नुपर्छ । कारणहरू लेख्दा राजनीतिक, सामाजिक, आर्थिक र जानसांख्यिक पक्षलाई छुटाउनु हुन्न । असर लेख्दा यस्ता कारणहरूले शान्ति, विकास, सामाजिक सहिष्णुता, स्थायित्व र राष्ट्रिय एकताजस्ता विषयमा केन्द्रित भएर लेख्नु पर्छ । द्वन्द्व व्यवस्थापनका उपायहरु लेख्दा माथि उल्लेख गरिएका कारणका पक्षहरूमै आधारित भएर ती कारणको समाधान गर्न निरोधात्मक र उपचारात्मक दुवै उपायहरू लेख्नुपर्छ ।

७. नेपालको विकासका पूर्वाधारहरूको विकासको अवस्थाबारे प्रष्ट पार्नुहोस् ? – १०

यो प्रश्नको उत्तर लेख्दा तथ्यांकहरूमा आधारित भएर लेख्नुपर्छ । पूर्वाधारअन्तर्गत सडक यातायात, सिंचाइ, खानेपानी, सहरी विकास, ऊर्जाजस्ता क्षेत्रहरूलाई छुटाउनु हुन्न । यी क्षेत्रहरूको स्थितिलाई तथ्यांकमा प्रस्तुत गरे पछि संक्षेपमा पूर्वाधार विकासमा रहेका समस्या तथा कमजाेरीहरूको समेत चर्चा गर्नुपर्छ ।