Advertisement

केहि विषयगत प्रश्नोत्तरहरु

१)       राजनैतिक विभाजनका महत्त्वहरू उल्लेख गर्नुहोस् ।
  • विकास निर्माण कार्यमा सहजता ल्याउने
  • विकेन्द्रीकरणको प्रवर्द्धन गर्ने
  • जनताको पहुँचमा सेवा सुविधा पुर्‍याउने
  • राज्यका हरेक क्षेत्रमा समता मूलक पहुँच पुर्‍याउने
  • क्षेत्रीय सन्तुलन कायम गर्ने
  • आर्थिक¸ सामाजिक असमानता हटाउने
  • स्रोतको प्रतिफलको न्यायोचित वितरण गर्ने¸ सदुपयोग गर्ने
  • प्रशासनिक कार्यमा सघाउ पुर्‍याउने¸ जटिलता न्यून गर्ने
  • राज्यको उपस्थिति जनाउने
२)      जैविक विविधता भन्नाले के बुझिन्छ ?
  • संसारको जल¸ स्थल¸ समुद्र तथा सिमसार सबै क्षेत्रमा रहेका जीवित प्राणी तथा वनस्पतिहरू बीच पाइने भिन्नतालाई नै जैविक विविधता भनिन्छ ।
  • वातावरण संरक्षण ऐन¸ २०५३ अनुसार जैविक विविधता अन्तर्गत ३ प्रकारका चरण बद्ध श्रेणीहरू पर्छन् :
i.      पारिस्थितिकीय प्रणाली
ii.      प्रजाति विविधता
iii.      आनुवंशिक विविधता/वंशाणु गत विविधता
  • जैविक विविधताको सम्पन्नताको दुष्‍टिकोणले नेपाल विश्वमा २५औँ र महाद्विपीय मानचित्रमा ११औँ स्थानमा पर्छ ।
  • जैविक विविधता शब्दको प्रयोग सन् १९८० को दशकमा भएको पाइन्छ ।
३)      संसदीय शासन प्रणालीको बारेमा लेख्‍नुहोस् ।
  • व्यवस्थापिका संसद् प्रधान रहने प्रणाली संसदीय शासन प्रणाली हो ।
  • कार्यपालिका प्रत्यक्ष वा परोक्ष रूपामा व्यवस्थापिकाको समर्थन माथि निर्भर रहन्छ ।
  • यस प्रकारको शासन पद्धतिमा राष्‍ट्र प्रमुख र सरकार प्रमुख बेग्लाबेग्लै व्यक्ति हुन्छन् ।
  • राष्‍ट्रको सम्पूर्ण कार्यकारी अधिकार खासगरी सरकार प्रमुख अर्थात् प्रधानमन्त्रीमा निहित रहेको हुन्छ भने राष्‍ट्र प्रमुख नामको मात्र हुन्छ (Figure head)।
  • मन्त्रिमण्डलका सम्पूर्ण सदस्यहरू आफ्नो नीति¸ कार्यक्रम तथा काम कारबाहीका सम्बन्धमा प्रत्यक्ष रूपमा व्यवस्थापिका प्रति तथा व्यक्तिगत रूपमा प्रधानमन्त्री प्रति समेत उत्तरदायी रहन्छन् र सामूहिक जिम्मेवारीको सिद्धान्त अङ्गीकार गरिएको हुन्छ ।
४)      संसदीय शासन प्रणालीका विशेषताहरू के-के हुन् ?
  1. प्रतीकात्मक आदर्श राष्ट्राध्यक्ष¸
  2. प्रधानमन्त्रीको नेतृत्व¸
  3. बहुमत प्राप्त राजनीतिक दलको सदस्यको नेतृत्वमा सरकारको गठन हुने¸
  4. प्रभावकारी एवं सशक्त प्रतिपक्षी उपस्थित हुने¸
  5. कार्यपालिका व्यवस्थापिका प्रति उत्तरदायी हुने¸
  6. व्यवस्थापिका र कार्यपालिका बीच घनिष्ठ सम्बन्ध हुने¸
  7. सामूहिक उत्तरदायित्व¸
  8. कानुनको शासन अर्थात् कानुनी राज्य¸
  9. प्रतिनिधि मूलक शासन प्रणाली¸
  10. बहुदलीय शासन पद्धति र जन निर्वाचित सरकार¸
  11. संसद् र सरकार बीच शक्ति सन्तुलन र नियन्त्रण¸
  12. संसदीय सर्वोच्चता¸
  13. जनतालाई राजनैतिक दलहरूको सदस्य हुने र मतदान गर्ने स्वतन्त्रताको निश्चितता
५)     न्याय परिषद्को गठन कसरी हुन्छ? लेख्नुहोस् ।
  • नेपालको अन्तरिम संविधान¸ २०६३ को भाग १० को धारा ११३ मा न्यायाधीशहरूको नियुक्ति¸ सरुवा¸  अनुशासनसम्बन्धी कारबाही¸ बर्खासी र न्याय प्रशासनसम्बन्धी अन्य कुराहरूको सिफारिस गर्न वा परामर्श दिन न्याय परिषद् रहने व्यवस्था छ ।
  • न्याय परिषद्‍मा देहायबमोजिम अध्यक्ष र सदस्यहरू रहने छन्
क)     प्रधान न्यायाधीश                      – अध्यक्ष
ख)    न्याय मन्त्री               – सदस्य
ग)     नेपाल बार एसोसिएसनको सिफारिसमा प्रधान न्यायाधीश द्वारा नियुक्त वरिष्ठ‍ अधिवक्ता वा कम्तीमा २० वर्षको अनुभव प्राप्‍त अधिवक्ता       – सदस्य
घ)     कानुनवीद्‍मध्येबाट प्रधानमन्त्रीबाट मनोनीत १ जना – सदस्य
ङ)      सर्वोच्च अदालतका वरिष्ठतम न्यायाधीश १ जना          – सदस्य
ग) र घ) बमोजिमका सदस्यको पदावधि ४ वर्षको र पारिश्रमिक तथा सुविधा सर्वोच्च अदालतको न्यायाधीश सरह हुनेछ ।
६)      राष्ट्रिय सुरक्षा परिषद्को गठन कसरी हुन्छ ? लेख्‍नुहोस् ।
  • नेपाली सेनाको परिचालन¸ सञ्चालन र प्रयोग गर्नका लागि मन्त्रिपरिषदलाई सिफारिस गर्न नेपालमा एक राष्‍ट्रिय सुरक्षा परिषद् रहनेछ ।
  • जसमा देहायबमोजिम अध्यक्ष र सदस्यहरू रहने छन्
क)     प्रधानमन्त्री               -अध्यक्ष
ख)    रक्षा मन्त्री                  -सदस्य
ग)     गृहमन्त्री                    -सदस्य
घ)     प्रधानमन्त्रीले मन्त्रिपरिषदमा रहेका राजनैतिक दलहरूमध्ये फरक-फरक दलको प्रतिनिधित्व हुने गरी तोकेको ३ जना मन्त्री     -सदस्य
  • प्रधानमन्त्री र रक्षा मन्त्री एकै व्यक्ति रहेको अवस्थामा मन्त्रिपरिषदको वरिष्ठतम सदस्य यसको सदस्य रहनेछ ।
७)     संवैधानिक परिषद्को गठन बारे लेख्नुहोस् ।
  • नेपालको अन्तरिम संविधान¸ २०६३ को भाग २२ को धारा १४९ मा संवैधानिक परिषद्को गठन गरेको छ ।
  • संवैधानिक निकायका पदाधिकारीहरूको नियुक्तिको सिफारिस गर्न एउटा संवैधानिक परिषद् रहनेछ ।
  • जसमा देहायबमोजिमका पदाधिकारीहरूको व्यवस्था रहेको छ :
क)     प्रधानमन्त्री
ख)    प्रधान न्यायाधीश
ग)     व्यवस्थापिका-संसद्को सभामुख
घ)     मन्त्रिपरिषद्‍मा रहेका राजनैतिक दलहरूमध्ये फरक-फरक दलको प्रतिनिधित्व हुने गरी प्रधानमन्त्रीले तोकेका ३ जना मन्त्री
ङ)      व्यवस्थापिका-संसद्‍मा विपक्षी दलको नेता
तर प्रधान न्यायाधीशको नियुक्तिका लागि सिफारिस गर्दा संवैधानिक परिषद्‍मा न्याय मन्त्री पनि सदस्य हुने छन् ।
८) सार्वजनिक सेवा प्रवाह भनेको के हो ?
  • सरकार वा यसका आधिकारिक संगठनले जनसाधरणको हित र कल्याणका लागि उपलब्ध गराउने सेवालाई सार्वजनिक सेवा भनिन्छ ।
  • सरकारले नागरिकहरूलाई विभिन्न सेवाहरू उपलब्ध गराउने सार्वजनिक प्रतिबद्धता जाहेर गरेको हुन्छ । सरकारले त्यही प्रतिबद्धता पूरा गर्न राज्यका तर्फबाट प्रदान गरिने सेवाहरूलाई सार्वजनिक सेवा भनिन्छ ।
  • औद्यगिक क्रान्तिले ल्याएको परिवर्तनको लहरसँगै १९औँ शताब्दीतिर सार्वजनिक सेवाको अवधारणाको विकास भएको हो ।
  • सरकारले शिक्षा स्वास्थ्य खानेपानी विद्युत् सञ्चार हुलाक यातायात सुरक्षाजस्ता जनतालाई उपलब्ध गराउने सेवा सार्वजनिक सेवा हो । सरल एवं छिटो जनतासमक्ष पुर्‍याउनु सार्वजनिक सेवा प्रवाह हो ।
९) के गरेमा सार्वजनिक सेवाको प्रभावकारिता विस्तार हुन्छ ? सार्वजनिक सेवाका सिद्धान्त (९ सिद्धान्त)
  • सरकार र यसका निकायबाट प्रदान गरिने सेवामा यी गुणहरू रहनु पर्दछ जुन कुरा प्रत्येक सेवाग्राहीले अपेक्षा गरेको हुन्छ¸ जसलाई हामी सार्वजनिक सेवाका नौ सिद्धान्त भन्छौं ।
  1. सेवाको गुणस्तर निर्धारण (Set standard of services)
  2. खुला र पूर्ण सूचनाको प्रवाह (Be open and provide full information)
  3. छलफल र संलग्नता विस्तार (Consult and involve)
  4. निष्पक्ष व्यवहार (Treat all fairly)
  5. पहुँच र चयन विस्तार (Encourage Access and Promote Choices)
  6. गल्ती कमजोरीको शीघ्र सुधार (Put thing right when they go wrong)
  7. साधन स्रोतको अत्युत्तम प्रयोग (Use Resource Wisely)
  8. सुधार र अग्रसरता विस्तार (Innovate & Improve)
  9. अरू प्रदायकसँग सिक्ने र साझेदारी गर्ने (Work with Other Providers)
१०) सरकारले के कस्ता प्रकारका सार्वजनिक सेवा प्रवाह गर्दछ ?
  • आधारभूत आवश्यकता परिपूर्ति सम्बन्धी सेवाहरू
  • क्षमता अभिवृद्धिसम्बन्धी सेवाहरू
  • कल्याणकारी सेवाहरू
  • मनोरञ्जनसम्बन्धी सेवाहरू
  • पूर्वाधार विकास सम्बन्धी सेवाहरू
११) कार्यालय व्यवस्थापनमा कम्प्युटर प्रणालीको आवश्यकता र महत्त्व बारे लेख्‍नुहोस् ।
  • लामो तथा झन्झटिलो कागजी कार्य प्रणालीलाई सरल तथा मितव्ययी बनाउन
  • कम समयमा बढी कार्य गर्न
  • कार्यमा विश्‍वसनीयता कायम राख्‍न
  • अनावश्यक जनशक्ति घटाउन
  • जटिल कार्यप्रणालीलाई सरल बनाउन
  • आधुनिक सञ्चारको प्रणालीको रूपमा प्रयोग गर्न
  • ढिला-सुस्ती¸ अनियमितता तथा छलकपटलाई कम गर्न (सुशासनको प्रत्याभूति दिलाउन)
  • फाइलिङ प्रणालीलाई सरल बनाउन
  • कार्यालयमा अनावश्यक कागजी भण्डारलाई कम गर्न
  • कार्यालयको कार्य प्रणालीलाई प्रयोगमा ल्याउन
  • E-Government को अवधारणालाई प्रयोगमा ल्याउन
१२)      भ्रष्‍टाचारका ८ स्तम्भहरू
  1. भ्रष्‍टाचारविरूद्धका रणनीतिहरू
  2. निगरानी राख्‍ने निकायहरू
  3. जनचेतना
  4. जनधारणा
  5. न्यायपालिका
  6. प्रेस
  7. निजी क्षेत्र
  8. अन्तर्राष्‍ट्रिय सहयोग र सहकार्य
१३)      सामाजिक समस्याहरू
  • बालमजदूर
  • लागू औषध दुर्व्यसन तथा ओसारपसार
  • चेलीबेटी बेच-बिखन तथा ओसारपसार
  • शरणार्थी सम्बन्धी समस्या
  • अव्यवस्थित बसाइसराइ
  • जनसंख्या वृद्धि
  • बढ्दो भ्रष्‍टाचार
  • रूढिवादी प्रथा परम्परा¸ अन्धविश्वास‍
  • बाल-विवाह¸ बहुविवाह¸ अनमेल विवाह
१४)       दिगो विकास भनेको के हो ?
  • भविष्‍यका पिँढीका आवश्यकताहरूसँग सम्झौता नगरीकन वर्तमान पिँढीका आवश्यकताहरू परिपूर्ति गर्नु नै दिगो विकास हो ।
  • दिगो विकासका मुख्यतया दुई सिद्धान्तहरू छन्
i.      आधारभूत आवश्यकताको परिपूर्ति
ii.      विद्यमान स्रोतको उचित प्रयोग ।
  • “दिगो विकास” शब्दको प्रयोग सन् १९८३मा UNOद्वारा गठित वातावरण र विकाससम्बन्धी विश्‍व आयोग Brundtland Commission (ब्रुन्टल्याण्ड आयोग) [जसको अध्यक्ष Norway की प्रधानमन्त्री Dr. Gro Harlem Brundtland थिइन्] द्वारा सन् १९८७मा “हाम्रो साझा भविष्य” [Our Common Future] मा ल्याइएको थियो ।
  • प्राकृतिक स्रोत¸ साधन¸ वातावरण¸ जनसंख्या र विकास गतिविधिहरू बीचको उचित एवं सन्तुलित तालमेललाई नै दिगो विकास भनिन्छ ।
  • वर्तमान पिँढीलाई वातावरण नबिग्रने गरी आफ्नो जीवनस्तर उकास्न सहयोग पुर्‍याउन यसले सहयोग गर्छ ।
१५)       वातावरण व्यवस्थापन बारे चर्चा गर्नुहोस् ।
  • जनसङ्ख्या¸ वातावरण र विकास समानुपातिक ढङ्गले अगाडि बढाउनु नै वातावरण व्यवस्थापन हो ।
  • वातावरण संरक्षण¸ वातावरण संरक्षण र आर्थिक विकास¸ वातावरण र गरिबी निवारण बीचको अन्तरसम्बन्ध¸ वातावरण र समग्र विकास बीचको सम्बन्ध¸ वातावरण र राष्‍ट्रिय नीति तथा क्षेत्रगत नीतिहरू बीच सम्बन्ध आदि विषयहरू वातावरण व्यवस्थापनसँग सम्बन्धित छन् ।
  • वास्तवमा वातावरण व्यवस्थापन एउटा यस्तो पद्धति हो¸ जसबाट प्रतिकूल वातावरणीय प्रभावलाई प्रक्रियागत तरिकाबाट न्यून गरी निरन्तर रूपमा वातावरणीय गुणस्तर कायम गरिन्छ ।
  • वातावरण व्यवस्थापनले हरित विकासको अवधारणालाई प्रोत्साहन दिई मानवीय क्रियाकलाप र विकास निर्माणलाई वातावरण मैत्री (Eco-friendly) बनाउँदै जलवायु परिवर्तनबाट हुने प्रतिकूल असरलाई न्यूनीकरण गर्ने एवं अनुकूलित बनाउने लक्ष्य लिएको हुन्छ ।
१६)      वातावरण व्यवस्थापनको महत्त्व लेख्‍नुहोस् ।
  1. पारिस्थितिक पद्धतिको संरक्षण गर्न¸
  2. जैविक विविधताको संरक्षण गर्न¸
  3. भू-क्षय¸ वन विनाश¸ बाढी पहिरो जस्ता‍ प्राकृतिक प्रकोप कम गर्न¸
  4. प्रकृतिको संरक्षण गर्न एवं स्रोतहरूको खपत कम गर्न¸
  5. जनसङ्ख्या नियन्त्रण गर्न¸ अव्यवस्थित सहरीकरणमा कमी ल्याउन¸
  6. प्रकृति एवं मानव जीवनलाई खतरा हुने उपकरण निर्माणमा र प्रयोगमा रोक ल्याउन¸
  7. पर्यटकीय विकासमा सघाउ पुर्‍याउन¸
१७)      संविधान भनेको के हो?
  • संविधान देशको मूल कानुन हो । यसलाई सबै कानुनको जननी भनिन्छ । योसँग बाझिएका कानुनहरू बाझिएको हदसम्म अमान्य हुन्छन् ।
  • संविधान राजनैतिक एवं कानुनी दस्तावेज हो ।
i.      राजनीतिक दस्तावेज हुनुको कारण :- देशको राजनीतिक परिस्थितिका आधारमा संविधान बन्दछ र भविष्यका शासन व्यवस्थाको समग्र पद्धति स्थापित गर्दछ ।
ii.      कानुनी दस्तावेज हुनुको कारण :-  संविधानले मानक र मापदण्डहरूको निर्धारण गर्दछ । यो नियमहरूको सँगालो हो ।
  • संविधानलाई न्याय¸ समानता र स्वतन्त्रताको आधारशिला मानिन्छ ।
  • राज्यका अङ्गहरूको सिर्जना गरी शक्तिको बाँड फाँड गर्ने काम यसले गर्दछ । शासन व्यवस्था सञ्चालनको खाका यसले नै कोर्दछ ।
  • संविधानका प्रमुख ४ कामहरू
i.      संविधानले राज्यका प्रमुख अङ्गहरूको संगठन¸ संरचना निर्माण गर्दछ । (Organizing)
ii.      ती संरचनाले गर्न काम¸ कर्तव्य र अधिकारको बाँड फाँड गर्दछ । (Distributing)
iii.      ती निकायहरू बीच एक आपसमा नियन्त्रणको प्रबन्ध गर्दछ । (Regulating)
iv.      ती निकायहरूको अधिकारमा सीमाङ्कन गर्दछ । (Limiting)
  1. प्रथम लिखित संविधान संयुक्त राज्य अमेरिकामा सन् १७८९ बाट सुरु भएको हो ।
१८)     संविधान किन आवश्यक छ ?
  1. स्वेच्छाचारी शासनमा सिमा लगाउन¸
  2. निरङ्कुशतालाई अस्वीकार गर्न¸
  3. कानुन प्रति उत्तरदायी बनाउन¸
  4. सरकारलाई नियन्त्रण गर्न¸
  5. कानुन/विधिको शासनको स्थापना गर्न¸
  6. आमजनतालाई लाभान्वित तुल्याउन¸
  7. मानवअधिकारको सम्मान गर्न ।
१९)      संविधानका विशेषताहरू लेख्नुहोस् ।
  • संविधानको सर्वोच्चता हुन्छ ।
  • संविधानले शासकीय शक्तिमा सीमा लगाउँदछ ।
  • नागरिक अधिकार प्रति सम्मान प्रकट गर्दछ ।
  • शक्तिको दुरुपयोगलाई अस्वीकार गर्दछ ।
  • सरकारलाई जनता प्रति उत्तरदायी बनाउँदछ ।
  • यसले सुशासनको प्रत्याभूति गर्दछ ।
२०)     राजनैतिक विभाजनका आधारहरू लेख्नुहोस् ।

  • भौगोलिक र जनसङ्ख्याको स्थिति
  • प्रादेशिक एकता र जातीय एकता
  • धर्म¸ रीतिरिवाज तथा संस्कृति
  • विकासका पूर्वाधारहरू
  • प्राकृतिक स्रोत¸ साधनहरूको उपलब्धता
  • सामाजिक बनोट
२१) सार्वजनिक सेवा प्रवाह प्रभावकारी हुन नसक्नुका कारणहरू पहिल्याउनुहोस् ।
  1. सेवा सुविधाको स्पष्ट व्याख्या एवं गुणस्तरको मापदण्ड निर्धारण नगरिनु¸
  2. राजनैतिक स्तरमा स्वार्थ भाव बढ्नु¸
  3. भ्रष्टाचार एवं दण्ड हीनता¸
  4. प्रशासकीय स्तरमा मनोबल खस्कनु¸
  5. सशक्त नागरिक समाजको अभाव¸
  6. केन्द्रमुखी प्रशासकीय व्यवस्था¸
  7. सेवा प्रदायकको कामको मूल्याङ्कन गरी पुरस्कृत एवं दण्डित नगरिनु¸
  8. प्रक्रियामूखी कार्य शैलीको विद्यमानता
  9. सेवा सुविधाको प्रकार¸ स्वरूप र कार्यविधि जनताको अपेक्षा अनुरूपको नहुनु (सेवा माग उन्मुख नभइ आपूर्ति उन्मुख हुनु)
  10. सेवा प्रवाह पारदर्शी¸ प्रतिस्पर्धी¸ सहभागी मूलक एवं जबाफदेही नहुनु
  11. सेवा लक्षित समूह सम्म नपुग्नु

Post a Comment

0 Comments